Korkarım yanılıyorsunuz. Tuttuğunuz yol mantıklı değil. Beni bir dinleyin; size benim haklı sizin haksız olduğunuzu gösterecek birçok nedeni anlatmaktan memnuniyet duyacağım. İkna olmaya hazır mısınız?
Konu ister iklim değişikliği, ister Orta Doğu ya da bu yılki tatil planları olsun, birçoğumuz karşımızdakinin fikrini değiştirmek için bu yolu seçeriz. Oysa bu tutum genellikle karşımızdaki insanın fikrinin daha da sabitleşmesine neden olur. Ne var ki araştırmalar daha iyi bir yolun olduğunu söylüyor; daha fazla dinlemeyi ve karşınızdakini teslim olması için daha az zorlamayı içeren bir yol.
On yıldan biraz daha uzun bir süre önce Yale Üniversitesi’nden Leonid Rozenblit ve Frank Keil, insanların bir şeyin işleyişini bildiklerini sandıkları birçok durumda aslında bu bilginin iyimser bir tabirle yüzeysel olduğunu ifade etmişti. Bu olguya “açıklayıcı derinlik yanılsaması” adını verdiler.
Araştırmaya katılan kişilere tuvalet sifonu, araba hız göstergesi, dikiş makinesi gibi eşyanın nasıl çalıştığı konusunda ne kadar iyi bilgiye sahip olduklarını düşündüklerini sorup derecelendirmelerini, daha sonra da bildiklerini anlatmalarını ve konuyla ilgili soruları yanıtlamalarını istediler. Ortaya çıkan sonuç şuydu: Deneye katılan kişiler asıl teste tabi tutulduktan sonra, ortalama olarak bu konulardaki bilgilerine daha kötü bir derece verdiler.
Bu deneyden yola çıkarak araştırmacılar şu sonuca vardı: Bu eşyaya aşinalığımız ile onların nasıl çalıştığı konusunda ayrıntılı bilgi sahibi olmayı birbirine karıştırıyoruz. Psikologlar, insanların karar verirken veya değerlendirme yaparken zihni kestirmelere başvurması eğilimine “bilişsel cimrilik” teorisi adını veriyor.
Etrafımızdaki eşyanın nasıl çalıştığını gerçekten anlamak için o kadar çaba göstermeye ne gerek var? İlginç olan şu ki, aslında bilgimizin ne kadar yüzeysel olduğunu kendimizden saklamayı becerebiliyoruz.
Bir konuyu öğretme girişiminde bulunan herkesin aşina olduğu bir olgudur bu. Genellikle bir konuyu açıklamak için ne söyleyeceğinizin denemesini yaparken ya da o konuda bir soru sorulduğunda farkına varırsınız ki aslında konuyla ilgili tam bilgi sahibi değilsiniz. Dünyanın her yerinde öğretmenlerin tekrarladığı şeydir bu: “Öğretmeye başladığım ana kadar anlamamıştım bunu aslında.” Ya da araştırmacı ve mucit Mark Changizi’nin ifade ettiği gibi “Ne kadar kötü öğretsem de hep yeni bir şey öğreniyorum.”
Kendinizi ifade edin
Bu algı yanılsaması konusunda geçen yıl yayımlanan bir araştırma, bu durumun başkalarını haksız oldukları konusunda ikna etmede kullanılabileceğini gösteriyor. Colorado Üniversitesi’nden Philip Fernbach’ın başkanlık ettiği araştırma ekibi, bu olgunun, tuvaletin işleyişi gibi basit konuların yanı sıra siyasi bilgi ve algı konusunda da geçerli olduğunu vurguluyor. Katı siyasi görüşlere sahip kişilere, savundukları görüşlerin tam olarak ne tür bir değişiklik getireceğini açıklamaları istendiğinde belki de diğer görüşlere daha açık hale geleceklerdir.
İnternet üzerinden bir grup Amerikalı üzerinde bir anket yapılarak sağlık, karbon salınımı, İran’a uygulanan yaptırımlar gibi tartışmalı bazı konularda ABD’nin politikaları konusundaki görüşleri soruldu. Bir gruba bu konulardaki düşünceleri ve neden böyle düşündükleri soruldu. Yani kendi görüşlerini açıklama olanağı verildi.
İkinci grup ise daha farklı bir uygulamaya tabi tutuldu. Bu görüşleri savunma nedenlerinden ziyade, savundukları politikaların nasıl işleyeceğini neden-sonuç ilişkileriyle adım adım açıklamaları istendi.
Sonuç netti: Görüşü savunma nedenleri sorulan gruptakiler bu görüşleri konusunda deneyden önceki kadar ısrarcıydılar. Ama açıklama istenen gruptakilerde yumuşama olmuş ve bu konulardaki bilgilerini derecelendirmelerinde çok daha büyük bir düşüş kaydedilmişti.
Yani bir dahaki sefere bir arkadaşınızı nükleer santrallerin gerekliliği, kapitalizmin yıkılışının kaçınılmazlığı ya da dinozorların 10 bin yıl öncesine kadar insanlarla birlikte yaşadığı konusunda ikna etmek istiyorsanız bu bilgiyi göz önünde bulundurmanızda fayda var. Ama neden haklı olduğunuzu açıklamanız gerekebileceğini de unutmayın. Aksi halde sonunda görüş değiştiren siz olabilirsiniz.
(BBC Türkçe)
GÜNCEL
Sayfa başına git